Η 10η Οκτωβρίου κάθε έτους αποτελεί ορόσημο για την παγκόσμια κοινότητα ψυχικής υγείας. Από το 1992, η Παγκόσμια Ομοσπονδία για την Ψυχική Υγεία (World Federation for Mental Health – WFMH) καθιέρωσε την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας, με στόχο την ευαισθητοποίηση και την κινητοποίηση γύρω από κρίσιμα ζητήματα που αφορούν την ψυχική ευεξία των ανθρώπων.
Το φετινό θέμα, για το 2025, είναι «Πρόσβαση στις Υπηρεσίες: Ψυχική Υγεία σε Καταστροφές και Έκτακτες Ανάγκες», ένα θέμα που αντανακλά τις μεγάλες προκλήσεις της εποχής μας.
Η ψυχική υγεία σε έναν κόσμο κρίσεων
Πόλεμοι, φυσικές καταστροφές, πανδημίες και ανθρωπιστικές κρίσεις πλήττουν εκατομμύρια ανθρώπους σε ολόκληρο τον πλανήτη. Οι συνέπειες δεν είναι μόνο σωματικές ή οικονομικές, αλλά και βαθιά ψυχολογικές: άγχος, κατάθλιψη, θλίψη, μετατραυματικό στρες και απώλεια νοήματος αγγίζουν ολοένα και περισσότερες ζωές.
Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), ένας στους πέντε ανθρώπους (22%) που έχουν βιώσει πόλεμο ή σύγκρουση την τελευταία δεκαετία υποφέρει από κάποια ψυχική διαταραχή, όπως κατάθλιψη, αγχώδη διαταραχή ή μετατραυματικό στρες. Ταυτόχρονα, όσοι πάσχουν ήδη από σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας είναι ακόμη πιο ευάλωτοι στις συνθήκες κρίσης και χρειάζονται άμεση πρόσβαση σε φροντίδα.
Όταν η πρόσβαση στις υπηρεσίες γίνεται ζήτημα ζωής
Σε πολλές περιοχές του κόσμου, οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας είτε είναι ανεπαρκείς, είτε διακόπτονται τελείως κατά τη διάρκεια μιας καταστροφής. Οι ελλείψεις προσωπικού, η ζημιά σε δομές υγείας, η διακοπή της αλυσίδας φαρμάκων και η αύξηση της ζήτησης καθιστούν δύσκολη την παροχή βοήθειας. Η κατάσταση είναι ακόμη πιο δύσκολη για γυναίκες, παιδιά, ηλικιωμένους, πρόσφυγες και άτομα με αναπηρίες, που συχνά βιώνουν πολλαπλές μορφές αποκλεισμού.
Η WFMH τονίζει ότι η προετοιμασία και η ενσωμάτωση της ψυχικής υγείας στα σχέδια αντιμετώπισης κρίσεων πρέπει να αποτελούν προτεραιότητα κάθε χώρας. Όπως αναφέρεται στο μήνυμα του Προέδρου της, Δρ. Tsuyoshi Akiyama, «οι καταστροφές αποκαλύπτουν τη βαθύτερη φύση του ανθρώπου· γι’ αυτό χρειάζεται να κινητοποιήσουμε τις δυνάμεις της φροντίδας, της υποστήριξης και της αλληλεγγύης».
Τι προτείνουν οι διεθνείς οργανισμοί
Ο ΠΟΥ, η UNICEF, η Ύπατη Αρμοστεία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (OHCHR) και η Δια-Οργανωτική Επιτροπή για την Ψυχοκοινωνική Υποστήριξη (IASC) υπογραμμίζουν ότι:
- Η πρώτη ψυχολογική βοήθεια (Psychological First Aid) πρέπει να παρέχεται σε όλα τα στάδια της κρίσης.
- Η εκπαίδευση των επαγγελματιών και η δημιουργία κοινοτικών δομών υποστήριξης είναι κρίσιμες για τη βιωσιμότητα των παρεμβάσεων.
- Η ενσωμάτωση της ψυχικής υγείας στην πρωτοβάθμια φροντίδα και στα σχέδια διαχείρισης κρίσεων οδηγεί σε πιο δίκαιη και αποτελεσματική αντιμετώπιση.
- Οι ανθρώπινοι πόροι, δηλαδή οι εργαζόμενοι στην πρώτη γραμμή, χρειάζονται προστασία, εποπτεία και υποστήριξη, καθώς και αυτοί εκτίθενται σε έντονο ψυχολογικό στρες.
Τα παιδιά στο επίκεντρο
Η UNICEF προειδοποιεί ότι εκατομμύρια παιδιά που εκτίθενται σε πολέμους και φυσικές καταστροφές υποφέρουν από σοβαρές ψυχολογικές επιπτώσεις. Η έλλειψη ασφάλειας, η απώλεια φροντιστών και η βία μπορούν να προκαλέσουν μακροχρόνιες βλάβες στην ψυχική και κοινωνική τους ανάπτυξη.
Η δημιουργία ασφαλών χώρων, η εκπαίδευση γονέων και δασκάλων και η ενδυνάμωση των κοινοτήτων αποτελούν βασικά βήματα για την ανθεκτικότητα των παιδιών και των οικογενειών τους.
Η ψυχική υγεία είναι ανθρώπινο δικαίωμα
Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα τονίζει ότι το δικαίωμα στη σωματική και ψυχική υγεία είναι θεμελιώδες και κινδυνεύει περισσότερο σε περιόδους κρίσης. Οι συγκρούσεις, οι πανδημίες και οι φυσικές καταστροφές όχι μόνο περιορίζουν την πρόσβαση σε υπηρεσίες, αλλά συχνά ενισχύουν τις ανισότητες και τις διακρίσεις.
Η υπεράσπιση του δικαιώματος στην υγεία, σωματική και ψυχική, απαιτεί στοχευμένες πολιτικές, επενδύσεις και διεθνή συνεργασία.
Ένα κάλεσμα σε δράση
Η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας 2025 είναι ένα παγκόσμιο κάλεσμα για ισότιμη πρόσβαση στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας, ειδικά σε περιόδους κρίσεων.
Η WFMH καλεί κυβερνήσεις, επαγγελματίες υγείας, ΜΚΟ και πολίτες να:
- Ενισχύσουν την προετοιμασία και τις υποδομές ψυχικής υγείας σε περιόδους κρίσεων.
- Μειώσουν το στίγμα που περιβάλλει την ψυχική ασθένεια.
- Υποστηρίξουν όσους προσφέρουν φροντίδα στις πρώτες γραμμές.
- Προωθήσουν τη συνεργασία μεταξύ κοινοτήτων, οργανισμών και επαγγελματιών.
Η ψυχική υγεία δεν είναι πολυτέλεια, είναι ζωτική ανάγκη.
Σε έναν κόσμο όπου οι κρίσεις διαδέχονται η μία την άλλη, η πρόσβαση σε φροντίδα, κατανόηση και υποστήριξη είναι ο μόνος δρόμος προς μια πιο ανθεκτική και ανθρώπινη κοινωνία.
