Οι γονείς ασκούν τεράστια επιρροή στα παιδιά τους. Εκτός από τα γονίδια που μεταδίδουν, διαμορφώνουν και τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά αντιλαμβάνονται και αντιμετωπίζουν τον κόσμο από την παιδική ηλικία μέχρι και την ενηλικίωση.
Κανένας γονιός δεν είναι τέλειος, και όλα τα παιδιά μεγαλώνουν με γονείς που κάνουν λάθη. Κάποια από αυτά τα λάθη μπορεί να έχουν μακροχρόνιες συνέπειες. Ωστόσο, τα παιδιά νάρκισσων γονέων συχνά κουβαλούν βαθιά ψυχικά και συναισθηματικά τραύματα, τα οποία συνεχίζουν να τα επηρεάζουν και στην ενήλικη ζωή τους. Είναι ζωτικής σημασίας οι ενήλικες πλέον αυτοί άνθρωποι να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουν τα τραύματα που φέρουν, ώστε να μπορέσουν να τα επεξεργαστούν και να προχωρήσουν προς την ψυχική τους αποκατάσταση.
Τι είναι ο Ναρκισσισμός και πώς εκδηλώνεται στον ρόλο του γονέα;
Ο ναρκισσισμός χαρακτηρίζεται από έντονο εγωκεντρισμό, αίσθηση ανωτερότητας και ανάγκη για συνεχή θαυμασμό. Οι νάρκισσοι συχνά εμφανίζονται ως γοητευτικοί και κοινωνικά λειτουργικοί, όμως πίσω από την επιφάνεια κρύβεται η δυσκολία τους να αναγνωρίσουν και να σεβαστούν τα συναισθήματα των άλλων. Αντί να αναλαμβάνουν ευθύνες, κατηγορούν τους γύρω τους και σπάνια ζητούν συγγνώμη. Όταν ο νάρκισσος έχει τον ρόλο του γονέα, η δυναμική γίνεται ακόμη πιο περίπλοκη. Δεν αντιμετωπίζει το παιδί του ως ξεχωριστή οντότητα με δικές του ανάγκες και επιθυμίες, αλλά ως προέκταση του εαυτού του. Προσπαθεί να το ελέγξει, να ζήσει μέσα από αυτό ή ακόμη και να το ανταγωνιστεί. Καθώς το παιδί μεγαλώνει και προσπαθεί να αποκτήσει ανεξαρτησία, ο νάρκισσος γονέας βιώνει αυτή την εξέλιξη ως απειλή. Αντιδρά με χειραγώγηση, επικρίσεις, προσβολές και συναισθηματική υποτίμηση, προκειμένου να διατηρήσει τον έλεγχο. Σε πιο ακραίες περιπτώσεις, αυτό μπορεί να εξελιχθεί σε ψυχική ή και σωματική κακοποίηση. Ένας νάρκισσος γονέας χαρακτηρίζεται από έντονες τάσεις ελέγχου και χειραγώγησης. Συχνά ασκεί εξουσία μέσα από τον φόβο, την κριτική, τον χλευασμό και τον εκφοβισμό. Η διαστρέβλωση της πραγματικότητας (γνωστή και ως gaslighting) είναι μια κοινή τακτική που χρησιμοποιεί για να κάνει το παιδί να αμφιβάλλει για τη δική του αντίληψη. Ο νάρκισσος γονέας δεν δείχνει κατανόηση ή αληθινή αγάπη. Αντίθετα, απαιτεί να είναι το επίκεντρο της προσοχής, αποσύρει την αγάπη του όταν τα πράγματα δεν γίνονται όπως θέλει και ρίχνει πάντα το φταίξιμο στους άλλους. Δεν αναγνωρίζει ποτέ τον αντίκτυπο των πράξεών του και σπάνια, αν ποτέ, αναλαμβάνει ευθύνη. Μία νάρκισσος μητέρα μπορεί συχνά να δημιουργεί συγκρίσεις ανάμεσα στα παιδιά ή με άλλα παιδιά του περιβάλλοντος, οδηγώντας σε σύγκρουση και ανασφάλεια. Επιλέγει ένα «χρυσό παιδί» και έναν «αποδιοπομπαίο τράγο», εδραιώνοντας μια ανισότιμη και τοξική οικογενειακή δυναμική. Χρησιμοποιεί την ενοχή ως μέσο ελέγχου, μιλά συνεχώς για τον εαυτό της, ασκεί επίμονη και καταστροφική κριτική και, σε πολλές περιπτώσεις, ανταγωνίζεται ακόμα και τα ίδια της τα παιδιά. Παρόλα αυτά, αποτυγχάνει να κατανοήσει πώς οι πράξεις και τα λόγια της επηρεάζουν τους γύρω της. Ένας νάρκισσος πατέρας μπορεί συχνά να εμφανίζεται χαρισματικός και γοητευτικός προς τα έξω, με έντονη ανάγκη για αποδοχή και θαυμασμό. Ωστόσο, είναι συχνά απών από την οικογένεια, τόσο σωματικά όσο και συναισθηματικά. Ενδιαφέρεται μόνο για ό,τι τον αφορά προσωπικά και παραβιάζει τα όρια των άλλων χωρίς ενοχές. Αντιδρά με έντονη οργή στην παραμικρή αμφισβήτηση ή κριτική, δείχνει ελάχιστη έως καθόλου ενσυναίσθηση και εκμεταλλεύεται τους άλλους για προσωπικό του όφελος, χωρίς να ενδιαφέρεται για τις συνέπειες.
Επιπτώσεις στην Ψυχική Υγεία των Παιδιών
Τα παιδιά νάρκισσων γονέων μαθαίνουν να αγνοούν τις δικές τους ανάγκες και να φοβούνται να εκφραστούν, καθώς νιώθουν ότι δεν αξίζουν. Αυτή η κατάσταση οδηγεί σε χαμηλή αυτοεκτίμηση, άγχος, κατάθλιψη και προβλήματα εμπιστοσύνης. Συχνά γίνονται συγκαταβατικά και εξαρτημένα από τους άλλους, δυσκολεύονται να βάλουν όρια και μερικές φορές αναπαράγουν την ίδια συμπεριφορά που δέχτηκαν. Ως ενήλικες, τα παιδιά αυτά έχουν έντονη ανάγκη να ευχαριστούν τους γύρω τους και νιώθουν ενοχές όταν σκέφτονται τον εαυτό τους. Συχνά αμφιβάλλουν για τον εαυτό τους, κατηγορούνται συνεχώς και αισθάνονται ότι δεν είναι άξιοι για αγάπη. Δυσκολεύονται να δημιουργήσουν στενές σχέσεις, παρουσιάζουν ανήσυχους ή ανασφαλείς δεσμούς και μπορεί να μπλέξουν σε σχέσεις συνεξάρτησης ή κακοποίησης. Επίσης, υπάρχει κίνδυνος να αναπτύξουν και οι ίδιοι ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά, καθώς και αυξημένη πιθανότητα ψυχικών διαταραχών. Στην ενήλικη ζωή, συχνά συνειδητοποιούν πως το περιβάλλον που μεγάλωσαν ήταν τοξικό και αυτό τους αφήνει με δυσκολίες στη διαχείριση των σχέσεων και της αυτοεκτίμησης. Πολλοί αντιμετωπίζουν δυσκολίες στους δεσμούς τους, παρουσιάζουν αποφευκτική ή αγχώδη συμπεριφορά και μπορεί να αναπτύξουν διαταραχές όπως διπολική διαταραχή, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, οριακή διαταραχή προσωπικότητας ή μετατραυματικό στρες.
Πώς να Αντιμετωπίσετε έναν Νάρκισσο Γονέα
Μην χάνετε χρόνο προσπαθώντας να τον αλλάξετε — δεν έχει αυτογνωσία και σπάνια ζητάει συγγνώμη. Βάλτε ξεκάθαρα όρια και, αν τα περάσει, φύγετε χωρίς δεύτερη σκέψη για να προστατέψετε τον εαυτό σας. Εστιάστε στα δικά σας δυνατά σημεία και μην αφήνετε κανέναν να τα υπονομεύει. Και το πιο σημαντικό: μην το παλεύετε μόνοι — ζητήστε βοήθεια ειδικού για να θεραπεύσετε τα τραύματα και να δυναμώσετε την αυτοεκτίμησή σας. Το Κέντρο Συμβουλευτικής και Ψυχοθεραπείας MindWork προσφέρει στοχευμένα προγράμματα για νέους ενήλικες που έχουν πληγωθεί από νάρκισσους γονείς. Εδώ θα βρείτε υποστήριξη για να ξαναβρείτε τον εαυτό σας, να χτίσετε υγιείς σχέσεις και να ανακτήσετε την αυτοπεποίθησή σας. Δεν χρειάζεται να το περάσετε μόνοι — υπάρχει λύση.
Πηγές:
Child Adolesc Psychiatr Clin N Am. 2014 Apr; 23(2): 185–222.
J Clin Psychiatry. 2008 Jul; 69(7): 1090–1092.
