Οι εξαρτήσεις, είτε πρόκειται για ουσίες, αλκοόλ, τυχερά παιχνίδια, διαδίκτυο ή άλλες μορφές, δεν είναι απλώς ατομικά προβλήματα, αλλά φαινόμενα που εξελίσσονται μέσα σε ένα σύστημα σχέσεων. Η συστημική οπτική προσφέρει έναν βαθύτερο τρόπο κατανόησης των εξαρτήσεων, εστιάζοντας όχι μόνο στο άτομο αλλά και στη δυναμική της οικογένειας και των κοινωνικών σχέσεων.
Σύμφωνα με τη συστημική θεωρία, η οικογένεια λειτουργεί ως ένα αλληλεξαρτώμενο σύστημα, όπου η συμπεριφορά του ενός μέλους επηρεάζει και καθορίζεται από τα υπόλοιπα μέλη. Στο πλαίσιο των εξαρτήσεων, το εξαρτημένο άτομο δεν είναι απλά ένα άτομο με "πρόβλημα", αλλά μέρος ενός ευρύτερου συστήματος όπου η εξάρτηση συχνά εξυπηρετεί μια συγκεκριμένη λειτουργία. Αυτό λοιπόν το φαινόμενο, το οποίο δεν αφορά αποκλειστικά το ατομικό επίπεδο (χρήστης), δεν μπορεί να ειδωθεί σε αποσύνδεση από το περιβάλλον του.
Η εξάρτηση μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο διαχείρισης οικογενειακών εντάσεων και να σχετίζεται με:
- Έλλειψη επικοινωνίας: σε οικογένειες όπου δεν υπάρχει ανοιχτή και ειλικρινής επικοινωνία, τα συναισθήματα καταπιέζονται, οδηγώντας ορισμένα μέλη να στραφούν στην εξάρτηση ως μέσο εκτόνωσης
- Διαγενεακά τραύματα: οι εξαρτήσεις συχνά έχουν ρίζες σε τραυματικά γεγονότα που μεταφέρονται από γενιά σε γενιά, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο
- Οικογενειακούς ρόλους: σε δυσλειτουργικές οικογένειες, συχνά εμφανίζονται ρόλοι όπως το "μαύρο πρόβατο", το οποίο γίνεται φορέας του οικογενειακού άγχους μέσω της εξάρτησης
Ο Ρόλος της Οικογένειας στην Ανάπτυξη και Διατήρηση των Εξαρτήσεων
- Οικογενειακή Συγκάλυψη και Συνεξάρτηση
Η συνεξάρτηση (codependency) αναφέρεται στη δυσλειτουργική συνύπαρξη, όπου τα μέλη της οικογένειας προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους γύρω από την εξάρτηση, συχνά υποβοηθώντας την άθελά τους. Οι αντιδράσεις μπορεί να περιλαμβάνουν άρνηση, συγκάλυψη ή ακόμα και υποστήριξη της εξαρτητικής συμπεριφοράς, προκειμένου να διατηρηθεί η οικογενειακή ισορροπία
- Οικογένεια και Ανάρρωση από την Εξάρτηση
Για να είναι αποτελεσματική η θεραπεία της εξάρτησης, η οικογένεια χρειάζεται να συμμετέχει ενεργά στη διαδικασία αλλαγής. Παρεμβάσεις όπως η Οικογενειακή Θεραπεία (Family Systems Therapy) μπορούν να βοηθήσουν στη βελτίωση της επικοινωνίας, στην αναγνώριση των δυσλειτουργικών μοτίβων και στην ενίσχυση της υποστηρικτικής σχέσης μεταξύ των μελών.
Συνοψίζοντας, η εξάρτηση δεν είναι απλά ένα ατομικό ζήτημα, αλλά ένα φαινόμενο που συνδέεται με τις οικογενειακές σχέσεις και τη δυναμική τους. Μέσα από τη συστημική οπτική, μπορούμε να κατανοήσουμε τη βαθύτερη λειτουργία της εξάρτησης και να προσεγγίσουμε πιο αποτελεσματικά την αντιμετώπισή της, ενσωματώνοντας την οικογένεια στη θεραπευτική διαδικασία.
Βοηθητικά για τη θεραπευτική διαδικασία είναι τα παρακάτω:
- η εξάρτηση είναι ένα σύμπτωμα και ένας δείκτης, που έρχετε να ανακατατάξει την οικογένεια και να την φέρει πιο κοντά σε νέα, περισσότερο λειτουργικά μοτίβα
- η εξάρτηση δεν είναι δυσλειτουργία του εγκεφάλου, αλλά η συνάντηση ενός συγκεκριμένου ατόμου με μία συγκεκριμένη ουσία, σε μία πολύ συγκεκριμένη κοινωνικοπολιτισμική στιγμή
Συντάκτης Ελένη Χάιδου
