Κατά τη θερινή περίοδο, η αυξημένη έκθεση του σώματος στο δημόσιο βλέμμα, σε συνδυασμό με την κυρίαρχη παρουσία ιδανικών ομορφιάς στα μέσα ενημέρωσης και τα κοινωνικά δίκτυα, φαίνεται να εντείνει τη δυσφορία πολλών ανθρώπων σχετικά με την εικόνα του σώματός τους.
Το φαινόμενο αυτό περιγράφεται στη διεθνή βιβλιογραφία ως seasonal body image – δηλαδή η εποχική μεταβολή στην αυτοεικόνα, που κορυφώνεται το καλοκαίρι. Σύμφωνα με τους Griffiths, Austen, Krug & Blake (2021), ο όρος seasonal body image περιγράφει την ενδοατομική διακύμανση στην ικανοποίηση από την εξωτερική εμφάνιση καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, με συγκεκριμένο μοτίβο: αύξηση της δυσαρέσκειας και της πίεσης για εμφάνιση το καλοκαίρι (peak) και μείωση των φαινομένων αυτών τον χειμώνα (trough). Το φαινόμενο εδράζεται θεωρητικά στα κοινωνικοπολιτισμικά μοντέλα της εικόνας σώματος, τα οποία υποστηρίζουν ότι οι κυρίαρχες κοινωνικές και πολιτισμικές νόρμες διαμορφώνουν τις προσδοκίες για την εμφάνιση και τις εσωτερικεύσεις των ατόμων (Thompson et al., 1999).
Βασικοί μηχανισμοί ενεργοποίησης της εποχικής εικόνας σώματος
Η μελέτη των Griffiths et al. (2021) τεκμηριώνει τέσσερις βασικούς μηχανισμούς που εντείνουν την πίεση για την εμφάνιση κατά τη θερινή περίοδο:
1. Πίεση από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και διαφήμισης
Κατά τους θερινούς μήνες, εντείνεται η έκθεση του κοινού σε διαφημιστικά μηνύματα που προωθούν πρότυπα λεπτής, μυώδους και "κατάλληλης για παραλία" εμφάνισης. Αυτές οι αναπαραστάσεις ενισχύουν την αντίληψη ότι το σώμα χρειάζεται "βελτίωση" ή συμμόρφωση με κοινωνικά πρότυπα.
2. Πίεση από συνομηλίκους μέσω κοινωνικών δικτύων
Οι αναρτήσεις συνομηλίκων σε πλατφόρμες όπως το Instagram αντικατοπτρίζουν και ενισχύουν αισθητικά πρότυπα καλοκαιρινής εμφάνισης, προάγοντας τη σύγκριση και την ανάγκη συμμόρφωσης.
3. Αίσθηση ότι το σώμα είναι σε δημόσια έκθεση
Η θερινή ένδυση, οι εξορμήσεις σε παραλίες ή κοινωνικές εκδηλώσεις ενισχύουν την αντίληψη ότι το σώμα αξιολογείται ή κρίνεται, κάτι που μπορεί να εντείνει το κοινωνικό άγχος και την αποφυγή.
4. Συγκρίσεις εμφάνισης
Οι συγκρίσεις με άλλους – είτε σε φυσικό είτε σε ψηφιακό περιβάλλον – είναι ένας από τους ισχυρότερους προβλεπτικούς παράγοντες δυσαρέσκειας για την εμφάνιση. Το καλοκαίρι, οι συγκρίσεις αυτές πολλαπλασιάζονται και επιβαρύνουν την ψυχική ευημερία.
Ευρήματα της έρευνας
Στη μελέτη (n = 823, sexual minority men), καταγράφηκαν σημαντικές εποχικές διακυμάνσεις στην εικόνα σώματος:
- Το 70% των συμμετεχόντων παρουσίαζε εποχική μεταβολή στην αυτοεικόνα.
- Οι δείκτες δυσαρέσκειας για το σώμα, κοινωνικής πίεσης, και σύγκρισης εμφάνισης παρουσίασαν στατιστικά σημαντική αύξηση το καλοκαίρι και πτώση τον χειμώνα.
- Η σοβαρή εποχική δυσαρέσκεια καταγράφηκε στο 25% του δείγματος, γεγονός που ενδέχεται να συνδέεται με ψυχική επιβάρυνση, άγχος ή διαταραχές πρόσληψης τροφής.
Οι παράγοντες που προέβλεπαν μεγαλύτερη ευαλωτότητα ήταν:
- Μυϊκή και λιπώδης δυσαρέσκεια
- Αυξημένο BMI
- Μικρότερη ηλικία
Η κατανόηση του φαινομένου seasonal body image έχει ιδιαίτερη αξία για:
- Πρόληψη ψυχολογικής επιβάρυνσης κατά τους θερινούς μήνες.
- Ανάπτυξη παρεμβάσεων για την ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας, της αυτοσυμπόνιας και της ρεαλιστικής αυτοεικόνας.
- Αποδόμηση των κοινωνικών και εμπορικών προτύπων, που ενισχύουν την εσωτερίκευση μη ρεαλιστικών ιδανικών.
Η εποχική μεταβολή στην αυτοεικόνα είναι υπαρκτό και σημαντικό ψυχολογικό φαινόμενο, με αιχμή το καλοκαίρι. Αντί να εστιάζουμε στην εξωτερική συμμόρφωση, είναι σκόπιμο να προάγουμε:
- την ψυχοεκπαίδευση γύρω από τη λειτουργία της εικόνας σώματος,
- την προσωπική αποδοχή ανεξαρτήτως εποχής, και
- την ενσυνειδητότητα απέναντι στους μηχανισμούς κοινωνικής πίεσης.
Βιβλιογραφία
Griffiths, S., Austen, E., Krug, I., & Blake, K. (2021). Beach body ready? Shredding for summer? A first look at seasonal body image. Body Image, 37, 269–281. https://doi.org/10.1016/j.bodyim.2021.03.004
